— Асцярожна, у нас няма гумкі.
Амэрыка Вікунне праляжала ў ложку нерухома доўгі час, раздумваючы, што ж гэта здарылася, і калі вярнулася ў інтэрнат на гадзіну раней, чым зазвычай, яна была вельмі далёкая ад жадання плакаць, яна напяла нюх і навастрыла кіпцюры, каб знайсці след тае, што ўлезла ў яе жыццё. Тым часам Флярэнтына Арыса яшчэ раз дапусціў вядомую мужчынскую памылку, думаючы, што яна ўпэўнілася ў бессэнсоўнасці сваіх намераў і вырашыла забыць яго.
Флярэнтына Арыса стаяў на сваім. Калі прайшло шэсць месяцаў без якогасьці сігналу ад Фэрміны Дасы, ён зноў праварочаўся ў ложку да золку, блукаючы ў пустэльні ўжо падзабытай ім бессані. Ён думаў, што Фэрміна Даса распячатала ліст з-за бяскрыўднага выгляду канверта, заўважыла знаёмы ініцыял, як у лістах мінулага, і кінула яго ў полымя разам са смеццем, нават не ўзяўшы на сябе цяжар разарваць старонкі. Ёй было дастаткова зірнуць на наступныя канверты, каб рабіць тое самае, не распячатваючы іх, і так да таго часу, пакуль ён не завершыць свой пісьмовы роздум. Яму не верылася, што хоць адна жанчына здольная супраціўляцца цікаўнасці паўгода, не ведаючы нават, атрамантам якога колеру напісаныя лісты. Але калі б і знайшлася такая жанчына, гэта магла быць толькі яна.
Флярэнтына Арыса адчуваў, што ў старасці час падобны не да бурлівай плыні, якая цячэ ў гарызантальнай плоскасці, а да бяздоннай цыстэрны, праз якую памяць сцякае ў нікуды. Ягоныя выдумкі былі на зыходзе. Ён бадзяўся некалькі дзён запар паблізу яе дома ў квартале Ля-Манга і зразумеў: падобным юнацкім спосабам не адчыніць клятыя дзверы яе жалобы. Аднойчы раніцой ён шукаў чыйсьці нумар у тэлефонным даведніку і выпадкова сутыкнуўся з яе каардынатамі. Патэлефанаваў. Апарат званіў доўга, нарэшце ўзялі слухаўку, і ён пазнаў яе голас, засяроджаны і хрыплы: «Слухаю». Ён паклаў слухаўку, не вымавіўшы ні слова, але бясконцая адлегласць паміж ім і аддаленым голасам Фэрміны Дасы пазбавіла яго спакою надоўга.
Між тым Леона Касіяні запрасіла вузкае кола сяброў, каб адзначыць свае народзіны. Флярэнтына Арыса па няўважлівасці праліў на сябе соус, якім была прыпраўлена курыца. Яна замыла ягоны штрыфель, макаючы край сурвэткі ў шклянку з вадою, і затым начапіла яму сурвэтку, як слінючку, каб пазбегнуць новых непрыемнасцяў: ён сядзеў, нібыта старое немаўля. Падчас абеду Леона Касіяні некалькі разоў заўважала, што ён працірае акуляры насоўкай, бо вочы бясконца слязіліся. Калі падалі каву, ён заснуў з кубкам у руцэ, і яна спрабавала ўзяць кубак, не пабудзіўшы яго, але ён зрэагаваў збянтэжана: «Я толькі даў адпачыць вачам». Пазней, кладучыся спаць, Леона Касіяні здзіўлена думала пра тое, як шпарка праявілася старасць.
Да першых угодкаў смерці Хувэналя Урбіна сям’я разаслала пісьмовыя запрашэнні на памінальную імшу, якая мусіла адбыцца ў кафедральным саборы. Да таго часу Флярэнтына Арыса паслаў Фэрміне Дасе сто трыццаць два лісты і ні на адзін з іх не атрымаў адказу, што пацягнула яго на адважнае рашэнне: пайсці на імшу без запрашэння. Грамадзе ўчынак падаўся, хутчэй, фанабэрыстым, чым кранальным. Флярэнтына Арыса прыйшоў сярод першых, каб заняць месца там, дзе Фэрміна Даса не магла б не бачыць яго. Лавы, рэзерваваныя пажыццёва з правам спадкавання, пазначаліся меднай шыльдачкай з імем уладальніка. Ён падумаў, што ягонай задуме лепш за ўсё адпавядаюць месцы ў цэнтральным нефе, за імяннымі лавамі, але ўжо набілася столькі людзей, што ён не знайшоў свабоднага кутка. Прыйшлося ўладкавацца ў нефе, дзе зазвычай сядзелі бедныя сваякі. Адтуль ён бачыў, як увайшла Фэрміна Даса пад руку з сынам, апранутая ў чорны аксаміт да манжэтак без упрыгожанняў, з шэрагам гузікаў ад шыі да ног, як на сутане біскупа, і пад шалем з кастыльскіх карункаў замест капелюша з вэлюмам, якія насілі ўдовы і іншыя дамы, што марылі аўдавець. Адкрыты твар пабліскваў, як алебастр, стрэлападобныя вочы жылі сваім жыццём пад вялізнымі жырандолямі цэнтральнага нефа, і ішла яна так роўна, так ганарліва, так незалежна, што здавалася не старэйшай за сына. Флярэнтына Арыса стаяў, паклаўшы руку на спінку пярэдняе лавы, пакуль не перастала кружыцца галава, што здарылася таму, што ён адчуў: яны знаходзяцца не за сем крокаў адно ад аднаго, а ў розных днях.
Фэрміна Даса вытрывала цырымонію каля фамільнай лавы супраць галоўнага алтара з тым жа выразам велічы, з якім наведвала оперу. Аднак напрыканцы яна парушыла нормы паводзінаў, не засталася на месцы, каб выслухаць спачуванні, як гэта было прынята, а рушыла па праходзе і дзякавала кожнаму запрошанаму: абнаўленчы жэст, які быў вельмі тыповым для яе характару. Вітаючы адных і другіх, яна нарэшце абышла лавы для бедных сваякоў і напаследак азірнулася, каб упэўніцца, ці не забылася на кагосьці са знаёмых. Тады Флярэнтына Арыса адчуў, нібыта звышнатуральны вецер збівае яго з ног: яна ўгледзела яго. Сапраўды, Фэрміна Даса адышла ад асобаў, якія суправаджалі яе, вельмі лёгка, так нязмушана яна заўсёды паводзіла сябе ў грамадстве, тады працягнула яму руку і сказала з салодкай усмешкай: