Упартасць успамінаў аб ім узмацняла яе гнеў. Калі на наступны дзень пасля хаўтураў яна прачнулася, думаючы пра яго, яна здолела выгнаць яго з памяці простым рухам волі. Але ён нанава вяртаўся, і неўзабаве Фэрміна Даса ўсвядоміла, што жаданне забыць яго стала наймацнейшым стымулам да адваротнага — да згадак пра яго. Тады яна, адоленая настальгіяй, упершыню адважылася скарыцца ўспамінам пра далёкія часы яе ірэальнага кахання. Фэрміна Даса спрабавала прыгадаць дакладней, як тады выглядалі скверык, мігдалавыя дрэвы з паламанымі галінкамі, лава, дзе ён сядзеў, закаханы, бо там нічога не захавалася ў былым выглядзе. Усё змянілася: спілавалі і вывезлі дрэвы, так што не відаць ёй больш дывана з пажоўклай мігдалавай лістоты. Замест помніка абезгалоўленаму герою паставілі манумент іншаму чалавеку ў параднай форме без імя і жыццёвых дат, якія б апраўдвалі само існаванне помніка на вялізным і пышным пастаменце. Унутры пастамента змантавалі электрашчыт, які абслугоўваў квартал. Стары дом Фэрміны Дасы, прададзены шмат гадоў таму, ператвараўся ў руіны ў руках урада правінцыі. Ёй цяжка было ўявіць, якім быў тады Флярэнтына Арыса. Тым больш, яна не здолела зразумець, што сумны юнак, які выклікаў шкадобу тым, што дзеля адзінага погляду на яе гадзінамі мок пад дажджом, і спарахнелы стары, з’едзены моллю, які ўзнік перад ёю без усялякай павагі да яе стану, без пашаны і разумення яе болю, які абпаліў ёй душу пякельнай абразай, — што гэтыя двое былі адной і той жа асобай.
Неяк кузіна Ільдэбранда Санчас прыехала да яе пагасцяваць. Гэта было пасля вяртання Фэрміны Дасы з маёнтка Флёрэс-дэ-Марыя. Якраз перад прыездам Ільдэбранды Фэрміна Даса сустрэла Флярэнтына Арысу ў кіно з сеньярытай Касіяні. Кузіна стала мажнай, пастарэла, але была шчаслівая, яе суправаджаў старэйшы сын, вайсковы палкоўнік, як і ягоны бацька, але якога сын асуджаў за бессаромны ўдзел у расстрэле рабочых на бананавай плантацыі Сан-Хуан-дэ-ля-Сіенагі. Стрыечныя сёстры сустракаліся не раз і заўсёды бавілі час ва ўспамінах эпохі іх першага знаёмства. Апошнім разам Ільдэбранда аддалася настальгіі, як ніколі, і ўсё ж адчувала цяжар уласнага ўзросту. Каб зведаць большую асалоду ад успамінаў, яна прывезла копію даўняга партрэта дзвюх старасвецкіх дам, якіх здымаў фатограф-бельгіец, калі малады Хувэналь Урбіна ўразіў вольналюбівую Фэрміну Дасу. У Фэрмінавым доме фота знікла, Ільдэбрандава копія была не з удалых, аднак яны здолелі разгледзець сябе: маладыя і гожыя, якімі яны ўжо ніколі не будуць.
Ільдэбранда не магла не гаманіць пра Флярэнтына Арысу, бо заўсёды атаясамлівала ягоны лёс з асабістым. Яна згадала дзень, калі Флярэнтына Арыса даў сваю першую тэлеграму следам за Фэрмінай Дасай, — такім ён застаўся ў сэрцы Ільдэбранды: нібыта сумная птушка, якую прысудзілі да забыцця. Фэрміна, са свайго боку, бачыла Флярэнтына час ад часу, але, зразумела, не загаворвала з ім і не магла ўявіць, што гэта той самы юнак першага кахання. Да яе даходзілі весткі пра яго, бо рана ці позна яна ведала ўсё, што тычылася хоць крыху значных людзей горада. Гаварылі, што ён не ажаніўся, быў іншай арыентацыі, але яна не ўважала на гэта, часткова таму, што не прыслухоўвалася да ўсялякіх чутак, а часткова праз тое, што падобнае гаварылі пра шмат якіх мужчын, якія былі па-за падазронасцю. Аднак ёй здалося дзіўным, што Флярэнтына Арыса ўпарта працягваў насіць старамодную містычную вопратку, карыстаўся дзіўнымі ласьёнамі, заставаўся таямнічым чалавекам і пасля таго, як праклаў сабе шлях у жыцці сенсацыйным, але сумленным чынам. Яна не магла паверыць, што гэта адзін і той жа чалавек, і заўсёды здзіўлялася, чуючы ўздыхі Ільдэбранды: «Бедны, бедны, як ён напакутаваўся!» Фэрміна Даса глядзела на яго, не адчуваючы болю ўжо здаўна: для яе гэта быў выкраслены з жыцця цень.
Аднак увечары, калі яна сутыкнулася з ім у кіно, а гэта было неўзабаве пасля вяртання з Флёрэс-дэ-Марыя, штосьці дзіўнае адбылося ў яе сэрцы. Яе не здзівіла, што ён быў з жанчынай, да таго ж, негрыцянкай. Здзівіла, што ён так добра захаваўся, што паводзіў сябе даволі натуральна. Ёй не прыйшло да галавы, што гэта, напэўна, не ён, а яна сама змянілася з разбуральным уваходжаннем у асабістае жыццё сеньярыты Лінч. З тае пары і на працягу дваццаці гадоў яна глядзела на яго больш міласэрнымі вачыма. Уначы напярэдадні хаўтураў мужа ёй не толькі была зразумелая ягоная прысутнасць, але яна нават успрыняла гэта як натуральную прапанову міру, як акт даравання, калі забываюцца абразы і крыўды. Таму здалося такім нечаканым меладраматычнае сцверджанне ягонага кахання, якога для яе ніколі не існавала, ды яшчэ ў такім узросце, калі ні Флярэнтына Арыса, ні яна сама ўжо нічога не маглі чакаць ад жыцця.
Лютая злосць не прайшла пасля сімвалічнай крэмацыі мужа, яна тым больш расла і разгаліноўвалася, чым менш Фэрміна Даса была здольная авалодаць сабою. Горш за тое, прастора памяці, якая вызвалілася ёю ад мужа, паступова і неадольна займалася макавым долам, дзе калісьці яна пахавала ўспаміны пра Флярэнтына Арысу. Яна думала пра яго міжволі, і чым больш думала, тым мацней злавалася, і ўжо сама злосць змушала абярнуць думкі на яго. Гэта стала настолькі невыносным, што яна ледзь не страціла розуму. Тады яна і села за пісьмовы стол нябожчыка-мужа і напісала Флярэнтына Арысу ліст на трох шалёных старонках, дзе абсыпала яго лаянкай і подлымі інсінуацыямі, якімі аблегчыла душу, хоць і ўсведамляла, што пайшла на самы нягодны ўчынак у сваім доўгім жыцці.