— Нічога не зробіш. Сама заварыла кашу... — У яго спехам кінутых словах чулася нервовасць. — Ты мяне хацела ашукаць, я — цябе. Парахаваліся? Усё ж я чалавек, мяне нельга проста вось гэтак пасадзіць на ланцуг, як сабаку... Любы скажа, што гэта справядлівая, законная самаабарона.
Нечакана жанчына павярнула галаву, намагаючыся куточкам прыплюшчанага вока злавіць яго пагляд.
— Ну што? Сказаць што-небудзь хочаш?
Жанчына неяк ненатуральна паківала галавою. Нібыта згаджалася, нібыта не згаджалася. Ён прыблізіў лямпу да яе твару, спрабуючы прачытаць па вачах. Спачатку ён нават не паверыў. У іх не было ні злосці, ні нянавісці, а толькі бясконцы смутак і, здавалася, просьба пра нешта.
Быць не можа... Напэўна, здаецца... «Выраз вачэй» — гэта проста прыгожы ход... Хіба могуць вочы нешта выказваць, калі вочны яблык не мае мускулаў? Ды ўсё ж мужчына завагаўся і выставіў быў рукі, каб паслабіць ручнік, што заціскаў ёй рот.
I тут жа адхапіў рукі. Спехам патушыў лямпу. Набліжаліся галасы пераносчыкаў кашоў з пяском. Каб патушаную лямпу лягчэй было знайсці, ён паставіў яе на палку, на самы край, і, выняўшы з-пад умывальніка кацялок з вадою, прыпаў да яго губамі і стаў прагна піць. Потым, схаваўшы рыдлёўку, прытаіўся каля дзвярэй. Ён увесь стаў мокры. Вось зараз... Яшчэ пяць — дзесяць мінут цярпення... Рэзка падцягнуў да сябе скрынку з калекцыяй насякомых.
16
— Гэй! — раздаўся хрыплы голас.
— Што там робіце? — быццам рэха, пачуўся другі, яшчэ з маладымі ноткамі голас.
Яма была ахутана такою густою цемраю, што яе, здавалася, можна было памацаць, а на небе ўжо, напэўна, узышоў месяц, бо на мяжы між пяском і небам расплывістаю плямаю цямнела група людзей.
З рыдлёўкаю ў правай руцэ мужчына папоўз па дне ямы.
Наверсе пачуліся непрыстойныя смешкі. Уніз апусцілася вяроўка з крукам, каб падымаць бітоны.
— Цётка, хутчэй давай!
У тую ж хвіліну мужчына кінуўся да вяроўкі, падняўшы за сабою клубы пяску.
— Гэй, падымай! — закрычаў ён, ухапіўшыся абедзвюма рукамі за каструбаватую вяроўку з такою сілаю, што, калі б гэта быў і камень, пальцы ўрэзаліся б у яго. — Падымай! Падымай! Пакуль не падымеце, не выпушчу... Жанчына ў хаце ляжыць звязаная! Хочаце памагчы ёй — хутчэй цягніце вяроўку! А да таго часу нікога не падпушчу да яе!.. Калі хто паспрабуе ткнуцца сюды, рыдлёўкаю мазгаўню раскалю... Суд будзе — я выйграю! Паблажкі не чакайце!.. Ну, чаго марудзіце? Калі цяпер падымеце мяне, не падам у суд, буду пра ўсё маўчаць... Незаконная затрымка — злачынства немалое!.. Ну, што там? Давайце цягніце!
Пясок, што падае зверху, сячэ ў твар. Пад рубашкаю, ад шыі ўніз, паўзе нешта непрыемнае, ліпкае. Гарачае дыханне апякае губы.
Наверсе нібыта раяцца. I раптам — моцны рывок, і вяроўка папаўзла ўверх. Цяжар яго цела, якое матляецца ў паветры, намнога большы, чым ён меркаваў, вырывае вяроўку з рук. Мужчына ўчапіўся ў яе з двайною сілаю. Спазма, быццам ад смеху, які стрымліваеш, сціснула жывот, а з рота вырваліся пырскі... Дурны сон, што цягнуўся тыдзень, рассыпаўся і ўцякае... Добра... Так добра... Цяпер выратаваны!
Нечакана ён адчуў бязважкасць і паплыў у прасторы... Адчуванне, як пры марской хваробе, разлілося па ўсім целе; вяроўка, якая да гэтага ледзь не здзірала скуру з рук, цяпер бяссільна ляжала ў далонях.
Гэтыя паганцы адпусцілі яе!.. Перакуліўшыся цераз галаву, ён няспрытна ўпаў у пясок. Трэснула пад ім скрынка на насякомых. Потым нешта праляцела, зачапіўшы шчаку. Відаць, крук, прывязаны да канца вяроўкі. Што робяць, нягоднікі! Памацаў бок, якім упаў на скрынку, — здаецца, нідзе асабліва не баліць. Ускочыў, як падкінуты, і стаў шукаць вяроўку. Яе ўжо паднялі наверх.
— Дурні! Потым каяцца будзеце!
Ніякай рэакцыі. Толькі ціхі шэпт — не зразумець слоў — плыве, быццам дым. I гэтага не вытрываць.
Злосць і прыніжэнне, быццам стальнымі абручамі, скавалі яго цела. Ён не пераставаў крычаць, сціснуўшы кулакі, ажно пазногці ўпіліся ў змакрэлыя далоні.
— Яшчэ не зразумелі?! Слоў вы, напэўна, не разумееце, дык я зраблю такое, што нават вы зразумееце! Жанчына звязана! Чуеце?.. Пакуль не падымеце мяне наверх ці лесак не спусціце, яна так і будзе звязаная!.. I не будзе каму пясок адграбаць... Ну як, падабаецца?.. Падумайце добранька... Калі ўсё тут засыпле пяском, вам жа будзе горай, праўда?.. Пясок перасыплецца цераз яму і пачне насоўвацца на вёску!.. Што тады будзеце рабіць?.. Чаму не адказваеце?!