— А што з вамі такое? Вы захварэлі? — паспешліва папытаўся свяшчэннік, і ў вачах у яго ўспыхнула шчырая трывога.
Яна паціснула плячыма:
— He, на здароўе я не скарджуся. Але калі табе спаўняецца шэсцьдзесят пяць, у гэтым ёсць нешта злавеснае. Старасць ператвараецца раптам з нечага, што можа з табой калі-небудзь здарыцца, у тое, што ўжо здарылася.
— Разумею, ваша праўда. Вам прыемна будзе чуць у доме маладыя галасы.
— О не, жыць яны будуць не тут, — адрэзала старая. — Паселяцца ў доме старшага аўчара, каля рэчкі, далей ад мяне. Я не надта люблю дзяцей і дзіцячыя галасы.
— А ці прыстойна так абыходзіцца з адзіным сваім братам, Мэры? Хай нават паміж вамі такая розніца ў гадах.
— Ён атрымае ў спадчыну ўсё — дык хай перш добра папрацуе, — холадна прамовіла Мэры Карсан.
За шэсць дзён да таго, як Мэгі споўнілася дзевяць, Фіёна Кліры нарадзіла яшчэ аднаго сына, а датуль лічыла, што ёй вельмі шанцуе, калі б не тыя два выкідышы. У дзевяць гадоў Мэгі стала сапраўднай памочніцай маці. Фіёне было сорак — у такім узросце не так ужо і лёгка насіць і нараджаць дзяцей. Хлопчык, якому далі імя Херальд, удаўся кволенькі, і ўпершыню на памяці сям’і да іх зачасціў доктар.
Як водзіцца, бяда адна не прыходзіць. Вынікам вайны быў не ўздым сельскай гаспадаркі, а заняпад. Усё цяжэй рабілася знайсці работу.
Адным вечарам, калі Кліры канчалі вячэраць, стары Энгус Макуэртэр прынёс тэлеграму, і Пэдзі дрыготкімі пальцамі распячатаў яе — тэлеграмы добрых вестак не прыносяць. Хлопчыкі абкружылі бацьку, і толькі Фрэнк, узяўшы свой кубак з чаем, падняўся з-за стала і выйшаў за дзверы. Фія правяла яго позіркам і павярнулася да мужа, пачуўшы, як ён войкнуў.
— Што там такое? — затрывожылася яна.
Пэдзі ўтаропіўся на паперку, быццам у ёй паведамлялася аб чыёйсьці смерці.
— Гэта ад Арчыбальда — мы яму болын не патрэбныя.
Боб злосна грымнуў кулаком па стале — ён даўно ўжо марыў пра той дзень, калі пойдзе з бацькам і будзе працаваць падручным стрыгаля, а пачнецца ўсё на ферме Арчыбальда.
— Чаму ён так подла з намі зрабіў, тата? Мы ж заўтра павінны былі пачынаць.
— Чаму — ён не піша, Боб. Мусіць, нейкі паршывы сезоннік перабег нам дарогу.
— Ой, Пэдзі! — прастагнала Фія.
У вялікай плеценай калысцы каля пліты заплакаў маленькі Хэл, але не паспела Фія варухнуцца, як Мэгі падскочыла ўжо да дзіцяці; вярнуўся Фрэнк — трымаючы ў руцэ кубак, з парога пільна пазіраў на бацьку.